Rusya ve Ukrayna Arasındaki Süregelen Çatışma Ortasında ABD'nin Ortadoğu Politikası Nereye Gidiyor?

Illustration by Mark Harris / Reuters

Özel Rapor

ABD'nin Orta Doğu ve Basra Körfezi politikasının, bölgedeki çıkarlarının çeşitli hedefleri göz önüne alındığında, uzun bir geçmişi vardır. ABD'nin buradaki detaylı kronolojisi, Birinci Dünya Savaşı'ndan (1914-1918) başlayarak, Hamas'ın 7 Ekim 2023'te İsrail'e saldırısıyla başlayan Orta Doğu'daki son olaya kadar uzanacaktır. Bölge, bölgenin siyasi tarihindeki dönüşümlere dayanan standart siyasi konjonktür nedeniyle, dış dünya güçlerinin siyasi ve askeri manevralarına karşı oldukça savunmasız olmuştur. Bu nedenle, bölgesel aktörlerin politikalarındaki keskin değişimleri vurgulamak yanıltıcı olmayacaktır, çünkü bunlar birbirleri üzerinde önemli etkilere sahiptir.

ABD'nin Ortadoğu bölgesindeki temel hedefleri, bölgenin herhangi bir dış veya iç devlet aktörünün kontrolüne girmesini önlemek, İsrail'i savunmak, bölgeden kaynaklanan terör tehdidini azaltmak ve deniz yollarının güvenliğini sağlamak ve ABD'nin enerji ihtiyacını karşılamak için bölgedeki stratejik ortaklarıyla yakın ilişkiler sürdürmektir - ancak ABD'nin artık bölgenin engin petrol ve doğalgaz rezervlerine bağımlı olmadığı iddiasının geçerliliği tartışmalıdır. [1]

ABD, I. Dünya Savaşı'ndan II. Dünya Savaşı'na kadar Açık Kapı ilkesini izleyerek, esas olarak Suriye ve Filistin'deki ABD çıkarlarını korumaya odaklanırken, İngiltere ve Fransa'nın daha baskın olduğu bir coğrafyada petrol anlaşmaları ve ortaklıkları kurmak için ikili ilişkileri derinleştirdi. 1928'de, Amerika ve Türk Petrol Şirketi'ndeki (şirket Royal Dutch/Shell Deutsche Bank ve Türk Merkez Bankası arasında bir ortak girişim olarak kurulmuş olsa da İngiliz ve Fransız ortaklar) ortaklar arasında, Orta Doğu'da eskiden Osmanlı İmparatorluğu'nu oluşturan topraklardaki petrol kaynaklarıyla ilgili Kırmızı Hat Anlaşması imzalandı. [2] Kuveyt ve İran hariç, bölgenin gelecekteki büyük petrol üretim bölgelerinin çoğu Kırmızı Hat'a dahil edildi. Kısa bir süre sonra, ABD 1930'da Bahreyn'de arama hakları elde etti ve 1933'te Suudi Arabistan'daki münhasır imtiyazı 1939'da önemli ölçüde genişledi. [3]

ABD'nin bölgedeki müdahalesi II. Dünya Savaşı sırasında arttı ve ABD yalnızca Kuzey Afrika ve İran'da ikmal misyonları kurdu. ABD ve İngiltere arasında bölge konusunda gerginleşen ilişkiler, Amerika'nın başta Suudi Arabistan olmak üzere bölge ülkeleriyle daha yakın bağlar kurma çabalarını artırmasına neden oldu. 1945'in sonlarında, Roosevelt Filistin sorununda tarafsız bir politika izlemeye daha istekli olsa da, Truman yönetimi II. Dünya Savaşı sonrası Avrupa'daki yerinden edilmiş kişiler kamplarının koşullarını belirleyen Harrison Raporu'nu sundu. Rapor aynı zamanda Filistin sorununda İngiltere ile Amerika Birleşik Devletleri arasında koordinasyonu sağlamayı amaçlıyordu. Ancak, Yunanistan, Türkiye ve İran üzerindeki bölgedeki Sovyet nüfuzu her zamankinden daha belirgindi ve Churchill'in bir kamu konuşmasında kullandığı Demir Perde terimi, dünyanın sürüklendiği düzenin habercisiydi. 1947 Truman Doktrini, 40 yıldan fazla süren Soğuk Savaş arifesinde Yunanistan ve Türkiye'ye Amerikan askeri ve ekonomik yardımı vaat eden bir çevreleme politikasına dayanıyordu.

Soğuk Savaş döneminde Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği'ni küresel komünizmi yayma hedefiyle hareket eden, iddialı ve yayılmacı bir güç olarak algılayan bir dış politika perspektifi geliştirdi. Bu perspektif, özellikle Türkiye ve Sovyetler Birliği arasında yaşanan ve Türkiye'nin Doğu Anadolu bölgesindeki toprak hakları ve Sovyetlerin boğazlar üzerindeki kontrol talebi etrafında şekillenen krizlerden etkilenmişti. Ayrıca, İran ile Azerbaycan vilayetleri konusunda yaşanan gerginlikler de bu algıya katkıda bulundu. [4]

İran'da Muhammed Rıza Pehlevi döneminde ABD, ülkedeki etkinliğini artırdı; iki ülke arasındaki ilk askeri anlaşmalar 1947'de imzalandı, ABD'nin deniz kuvvetleri 1948'de ABD Altıncı Filosu'na dönüştürüldü ve ABD Orta Doğu gücü Basra Körfezi'nde kalıcı olarak konuşlandırıldı. Filistin'deyken, Truman yönetimi İngiliz öncülüğünü izleyerek ayrıldı ve toprakların Yahudi ve Arap devletleri arasında paylaşılmasını destekledi ve hemen ardından, 1948'de ABD, İsrail Devleti'ni fiilen tanıdı.

1950'nin ilk yarısına gelindiğinde bölgede milliyetçi hareketler yükselişteydi; bir yandan Musaddık'ın destekçileri ulusal cepheyi oluşturmuşlardı ve başlıca muhalefetleri İran petrol endüstrisinin İngiliz egemenliğindeki AIOC-Anglo-İran Petrol Şirketi tarafından kontrol edilmesi gerçeğine dayanıyordu. [5] Musaddık'ın Başbakanlık dönemi (51-53), kraliyet otokrasisine karşı ulusal bir ayaklanmanın bastırıldığı 1953 darbesiyle sona erdi. Şah, ülkede örgütlü hareketin yeniden canlanmasını önlemek için sıkı siyasi önlemler aldı ve Tudeh partisini ortadan kaldırmak için İsrail ve Amerika Birleşik Devletleri'nin desteğiyle SAVAK iç güvenlik örgütünü kurdu. [6] Ancak İran'daki Amerikan karşıtlığı Musaddık'ın devrilmesinden uzun süre sonra da devam etti.

Tam o sırada, Mısır'da, Hür Subaylar lideri Cemal Abdünnasır, 1952 Mısır Devrimi'ne liderlik etti ve Arap milliyetçiliği Nasırcılıkla birlikte yükselip zirveye ulaştı. Nasırcılık, anti-emperyalist bir duruşla Pan-Arabizm'e dayanan bir toplumsal düzeni teşvik etti. Nasır, toprak reformları da dahil olmak üzere sosyalist esintili reform hareketleri ve ülkedeki yabancı şirketlerin millileştirilmesi sayesinde Arap dünyasının gördüğü en etkili liderlerden biri haline gelecekti. Bu nedenle Nasırcılık, yalnızca Mısır'ı değil, diğer Arap ülkelerini de etkileyen bir ideoloji olan Arap Sosyalizminin temeli olarak kabul edildi. [7]

ABD, 1950'de Orta Doğu Savunma Örgütü'nün (MEDO) kurulmasını önerdiğinde, Mısır katılmayı reddetti. Kısa süre sonra, Nasır'ın 1956'da Süveyş Kanalı'nı millileştirmesi önemli bir siyasi zaferdi. Sonuç olarak, Sovyet-Mısır ilişkileri güçlendi. Bölgede algılanan Sovyet tehdidine yanıt olarak ABD, 1957'de komünizme direnen ülkelere ekonomik ve askeri yardım sunan Eisenhower Doktrini'ni uygulamaya koydu. Bu hamle, Büyük Britanya, Türkiye, Pakistan, İran ve Irak tarafından imzalanan MEDO'nun bir uzantısı olan 1955 Bağdat Paktı ile kurulan Batı yanlısı bloğu güçlendirdi. Eş zamanlı olarak, Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin kuruluşu, Irak devrimi ve Lübnan'daki iç karışıklıklar gibi 1958'deki olaylar bölgesel istikrarsızlığı artırdı.

1960'larda, ABD, Orta Doğu'daki üslere olan ihtiyacında azalma yaşadı ve hedeflerini Hint Okyanusu'ndan füze atan deniz piyadeleri kullanarak vurabilme kapasitesine kavuştu. Ayrıca, Yemen Savaşı'nda ABD, Mısır ve Suudi Arabistan arasında arabuluculuk yaptı ve Suudi Arabistan ile ilişkilerini güçlendirdi. Kennedy'nin kısa süreli başkanlığı (1961-1963) sırasında İsrail ve ABD arasındaki bağlar güçlendi ve ABD, ilk büyük Amerikan silah sisteminin İsrail'e satışını onayladı. Johnson yönetimi (1963-1967) da aynı yolu izledi, ancak Mısır, Suriye ve Irak, İsrail ile Mısır arasında Tiran Boğazı'ndaki artan gerilimden kaynaklanan 1967 Altı Gün Savaşı sırasında İsrail'e verdiği nihai destek sonucunda ABD ile diplomatik bağlarını kesti. [8]

Altı Gün Savaşı, şu önemli değişiklikleri ve sonuçları beraberinde getirdi: İsrail, Doğu Kudüs'ü, Batı Şeria'yı ve Golan Tepeleri'ni ilhak etti ve bunun sonucunda 1,5 milyonluk önemli bir Arap nüfusu oluştu; Mısır'ın askeri varlığı kesin olarak zayıflatıldı ve Sovyetler Birliği ile tamamen uyumlu hale geldi; Filistin gerilla hareketi faaliyetlerini yoğunlaştırdı ve yeni askeri ve siyasi grupların ortaya çıkmasına yol açtı; ve hepsinden önemlisi, Nasır ağır bir darbe aldı ve Arap toplumu umutsuzluğa kapıldı. [9]

Nixon yönetimi 1969'da ABD'de göreve geldiğinde, 1967 Savaşı ciddi sorunları geride bırakmıştı, Sovyet etkisi bölgede artıyordu ve Nixon yönetimi, İsrail-Filistin çatışmasının SSCB ile iki güç görüşmeleri ve SSCB, İngiltere ve Fransa ile dört güç görüşmeleri yoluyla çözümüne daha fazla odaklanmıştı. İsrail ve Mısır arasındaki Yıpratma Savaşı daha da uzadıkça, Amerikan Dışişleri Bakanı William Rogers, İsrail-Mısır ateşkesinin yenilenmesi ve 1967 sonrası mülteci sorununa kalıcı bir barış için adil bir çözüm temelinde bir barış planı olan Rogers Planı'nı ortaya koydu. [10]

Peki 1967'den 1980'lere kadar Orta Doğu'da neler yaşandı? Yemen, Mısır ve Suudi Arabistan arasındaki çatışmanın etkisiyle beş yıldır devam eden bir iç savaş alanı olmaktan bıkmışken, 1967'de bu savaşı sona erdirmeye karar verdi. Yemen, Kızıldeniz'in girişindeki konumu ve hayati önem taşıyan nakliye kanallarına yakınlığı nedeniyle stratejik öneme sahiptir. Avrupa'ya ve Süveyş Kanalı'na giden petrol tankerleri, Yemen kıyı şeridi boyunca uzanan dar bir su yolu olan Mendeb Boğazı'na bağlıdır.

1966'da, Kürt ayaklanmasının petrol zengini kuzey eyaletlerini ele geçireceğinden endişelenen Irak ve Irak'ta bir darbe gerçekleşti. Bu arada, Libya, Sudan ve Somali'deki ılımlı hükümetler askeri bir darbeyle devrildi. Kaddafi, militan Arap milliyetçiliğinin öncüsü olarak ortaya çıktı ve Nasır, emperyalizme karşı savaşan bu lidere büyük bir sempati duydu. [11]

1967 savaşından sonra Lübnan, coğrafyası küçülen Filistin gerilla hareketiyle başa çıkmak zorunda kaldı ve Filistin nüfusunun büyük bir kısmı savaştan sonra Lübnan ve Ürdün'e taşındı. Lübnan'daki çatışmayla birlikte hareketin merkezi Ürdün'e taşındı. Ancak, Filistin Halk Kurtuluş Cephesi'nin (FHKC) artan rehine eylemleri, Ürdün tarihinde Kara Eylül veya 1970-1971 Ürdün İç Savaşı olarak anılacak önemli bir yıkıma yol açtı. [12]

Bu dönemde iki önemli olay yaşandı: 1954'te Amerikan İsrail Kamu İşleri Komitesi'nin (AIPAC) kurulması ve 1960'ta Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü'nün (OPEC) kurulması. OPEC, şu anda küresel petrol üretiminin %30'unu karşılayan on iki üye ülkeden oluşuyor ve AIPAC, Amerikan dış ilişkilerini şekillendiren etkili bir aktör olarak ortaya çıktı.

Ancak, dönemin ve bölgenin en belirgin özelliğini oluşturacak olay 1979 İran Devrimi'dir. Bu devrim, daha önce ABD tarafından desteklenen İran'daki monarşik rejimin, toprak reformu ve demokratik reformları vurgulayan bir kalkınma stratejisi karşısında bile giderek büyüyen direnişi bastırmasını imkânsız hale getirmiştir.

1970'ler sona ererken, İran devriminin de etkisiyle Orta Doğu'da Batı karşıtı duygular arttı, İslamcı aşırılıkçı hareketler ivme kazandı ve Amerika'nın Batı yanlısı ortağı İran ile bağlarının dinamikleri önemli bir değişim geçirdi. SSCB'nin 1979'da Afganistan'ı işgali, Amerika Birleşik Devletleri ile gerilimi artırdı ve Saddam Hüseyin, İran'ın kırılganlığının sunduğu fırsatı değerlendirerek iktidara geldikten kısa bir süre sonra bir işgal başlattı. İran-Irak savaşı sekiz yıl sürdü ve İsrail'in Washington'dan aldığı siyasi ve askeri destek, bölgede bir güvenlik duygusu oluşturmaya yetmedi.

İsrail, ilk olarak 1981'de Golan Tepeleri'ni ilhak etme niyetini açıkladı. 1982'de Beyrut'taki Filistin üslerinin bombalanması ve ardından Paris'te bir İsrailli diplomatın öldürülmesinin ardından İsrail, Lübnan'a geniş çaplı bir saldırı başlatmaya karar verdi. Lübnan yönetim sistemindeki mezhepsel bölünme, Filistinlilerin ulusal harekete katılımıyla daha da şiddetlenen ve 1990'a kadar süren 15 yıllık bir iç savaşı körükledi. Bu süre boyunca, ABD İsrail'e sürekli silah sağladı ve hiçbir Arap ülkesi Suriye'ye veya Lübnan'daki çatışmaya katılan Filistinlilere askeri yardım sağlamadı. Ayrıca, kötü şöhretli Sabra ve Şatilla katliamı da bu dönemde gerçekleşti.

" Reagan yönetimi SSCB'ye karşı uluslararası bir mutabakat oluşturmayı hedeflerken, Orta Doğu hükümetleri olası bir Sovyet işgalinden ziyade İsrail, iç çatışmalar veya ayaklanmalarla daha fazla ilgileniyordu. ABD yönetimi, ister Müslüman, ister Hristiyan, ister Yahudi topluluklarından kaynaklansın, Orta Doğu'daki köktendincilikle mücadele etmekte zorlandı ." [13] Enver Sedat'ın öldürülmesi, Camp David barış müzakerelerinin çökmesi ve nihayetinde 2001'deki 11 Eylül saldırıları, Orta Doğu'da yeni bir dönemin başlangıcını işaret ediyordu.

Ancak 1990'larda Orta Doğu'da Amerika ve Batı için belirgin bir alarm zili çaldı. 1968'de Irak'ın kontrolünü ele geçiren Saddam Hüseyin, boyun eğmez bir lider ve bölgesel çıkarlar için önemli bir güvenlik endişesi olarak ortaya çıktı. Bu durum, Saddam'ın 1990'da Kuveyt'i ilhak etmesiyle daha da belirginleşti. Bu durum, Körfez Savaşı'na yol açtı ve bölgede 20 yıllık bir dönüşüm sürecini başlattı. Bu dönemde en önemli tehdit, 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla ortadan kalktı. Saddam'ın Basra Körfezi'ndeki hakimiyetinden endişe duyan George H. W. Bush liderliğindeki ABD, yıllardır desteklediği rejime müdahale etmekte gecikmedi; ABD, Kuveyt'i kurtarmak için otuz beş ülkeden oluşan koalisyonla birlikte Çöl Kalkanı Harekâtı'nı başlattı. ABD, Orta Doğu'da mutlak bir süper güç haline geliyordu. Ayrıca, resmi bir askeri gücün konuşlandırılmasıyla Kürt hacılar dağlara çekildi ve bu durum, iki milyon Kürt'ün Türkiye ve İran sınırlarına doğru büyük çaplı bir göçe girişmesine neden oldu. Bu göç, çoğunluğu bebek, çocuk ve yaşlılardan oluşan 20.000 kişinin hayatını kaybetmesine ve Kuveyt'te yaşayan yaklaşık 400.000 Filistinlinin savaşla birlikte Kuveyt'i terk etmesine yol açtı. Ürdün'deki Filistinli nüfus çoğunluk haline gelmişti.

Diğer yandan, seksenlerin sonlarında tırmanan Filistin ayaklanması, bölgedeki İran devriminden etkilenen İslami hareketler tarafından FKÖ'ye alternatif olarak gösterilmeye başlandı, Hamas- ḥarakaẗ ʾal-muqāwma ʾal-ʾislamiyya 1987'de kuruldu. Körfez Savaşı'nda Irak'a verdiği destekten ve Arafat'ın örgüte liderlik etmesinden yorgun düşen FKÖ, Hamas'ın artan etkisinden endişe ederek, 1993'te Clinton yönetiminin arabuluculuğunda İsrail ile Oslo görüşmelerini başlattı. Ancak ne Oslo Anlaşmaları ne de Camp David başarılı girişimlerdi. Oslo kayıtları, Filistinli mültecilerin İsrail'e dönüş hakkı, Doğu Kudüs'ün statüsü veya bölgelerdeki İsrail yerleşimlerinin devam eden genişlemesi gibi temel konuları ele almada başarısız oldu.

11 Eylül saldırıları, George W. Bush yönetimi sırasında meydana gelmiş ve Teröre Karşı Savaş politikasının hızla uygulanmasına yol açmıştır. Birleşmiş Milletler onayı ve NATO desteğiyle aynı yıl Afganistan işgal edilmiş, ardından 2003 yılında demokrasiyi tesis etme vaadiyle kitle imha silahlarına ev sahipliği yapma bahanesiyle Irak işgal edilmiştir. George W. Bush, babasının aksine siyasi deneyimden yoksundu. Neo-muhafazakâr politikalar tarafından yönlendirilen yönetimi, 11 Eylül saldırılarının ardından Irak'ı işgal etmeye karar vermiştir. Irak'ta demokrasiyi teşvik etme ve bölgesel refahı artırma gibi amaçlanan hedeflere aykırı olarak, müdahalenin ekonomik, politik ve sosyolojik etkileri bölgeyi ve küresel manzarayı ciddi şekilde etkilemiştir.

Bir yandan, Şaron'un Harem-i Şerif ziyaretiyle ikinci intifada başladı ve Hamas ile Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) arasındaki ayrışma hız kazandı. Öte yandan, Afganistan ve Irak'a yönelik başarısız işgaller, bu bölgelerdeki İran destekli milislerin, özellikle de Lübnan'daki Hizbullah'ın güçlenmesine katkıda bulundu. 2000'lerin başındaki böyle bir konjonktürde, sert güç kullanımı ve kamuoyu desteğinin olmaması, Obama'nın iktidara yükselişinin koşullarını yarattı. Başlıca endişeleri arasında nükleer silahsızlanma, petrol ticaretinin güvence altına alınması, terörizmle mücadele, İsrail'in korunması ve demokratikleşme davasının ilerletilmesi yer alıyordu.

Obama yönetimi sırasında (2009-2017), ABD'nin Orta Doğu'daki dış politikası önemli bir dönüşüm geçirdi. Sert ve yumuşak güçler, ABD'nin bölgedeki politikasını etkiliyordu. 11 Eylül saldırısı, ABD'yi terörist gruplara ve onları barındırdığı düşünülen ülkelere savaş ilan etmeye yöneltti. Irak ve Afganistan gibi kilit odak noktaları, El Kaide ve Taliban gibi Amerika karşıtı gruplarla mücadelede kritik öneme sahipti. Usame Bin Ladin'in ortadan kaldırılması, ABD'nin Orta Doğu'da sert güçlerinin konuşlandırılmasının altını çizdi. Yumuşak güç tarafında, Washington yetkilileri, ABD'nin Afganistan'ı işgalinden sonraki 24 ay içinde El Kaide'nin önemli ölçüde zayıfladığını, salt bir propaganda koluna indirgendiğini ve stratejik olarak yenildiğini gözlemlediler. 2002'de ABD, Hamid Karzai'nin ülkenin demokratik olarak seçilen ilk lideri olarak seçilmesini destekledi. Obama, özellikle Washington'ın dış politika çabalarını Orta Doğu'dan Asya'ya kaydırma niyetini açıkladı. [14]

Ancak 2010 yılına gelindiğinde Orta Doğu'nun resmi, ABD'nin bölge için öngördüğünden farklıydı; yüksek işsizlik oranları, yaşlanan diktatörlükler ve büyük yolsuzluklarla damgalanmıştı, ancak aynı zamanda iç savaşlardan ve müdahalelerden de bıkmıştı. Birçok Arap ülkesindeki siyasi ve ekonomik ilerlemenin yetersizliğiyle birleşen hızlı nüfus artışı, yönetici elitlerin yetersizliğiyle daha da kötüleşmiş ve nihai çöküşlerine katkıda bulunmuştu. Ayaklanmalar Tunus'ta başladı ve Mısır, Libya, Yemen, Bahreyn, Suriye, Fas ve Ürdün'de devam etti. Bununla birlikte, en öngörülemeyen olaylar, İran'la uyumlu ve stratejik olarak konumlanmış mezhepçi bir yönetici elit tarafından yönetilen Suriye'de ortaya çıktı. İlk protestolar Mart 2011'de taşra kasabalarında başladı ve giderek büyük kent merkezlerine yayıldı. Rejimin sert tepkisi silahlı muhalefete yol açtı ve 2011 ortalarında ordudan ayrılanlar Özgür Suriye Ordusu'nu örgütledi. 2011'in sonuna gelindiğinde Suriye, Alevi azınlığın Devlet Başkanı Beşşar Esad'ı, Sünni çoğunluğun ise isyancıları desteklediği köklü bir iç savaşa sürüklendi. Her iki grup da dış aktörlerden destek aldı: Rusya rejime yardım ederken, Suudi Arabistan isyancı grupları destekledi. [15]

Ancak Suriye İç Savaşı kısa sürede bir vekalet savaşına dönüştü. 2012'de İran sahaya yüzlerce subay gönderdi ve petrol zengini Arap ülkeleri isyancı gruplara silah ve para sağladı. Obama yönetiminin CIA'e isyancı grupları eğitme yetkisi vermesinden bir yıl sonra, IŞİD'in ortaya çıkmasıyla savaş şekil değiştirdi. IŞİD sadece isyancı gruplarla değil, aynı zamanda Kürtlerle de savaşıyordu. Aynı dönemde Türkiye, Irak ve Türkiye'nin güneyindeki Kürt gruplarına karşı askeri bir operasyon başlattı. Rusya, askeri araçlarını göndermeye karar verdi ve bir ay sonra fiilen savaşa dahil oldu.

2014 yılına gelindiğinde iki önemli olay yaşandı. ABD Kongresi, Aralık 2015'te ABD petrolünün ihracatını onayladı ve kaya petrolü devrimi, ABD'yi 2014 yılında dünyanın önde gelen ham petrol üreticisi konumuna getirdi. Amerikan petrol ihracatına izin verilmesi, Suriye çatışmasına müdahil olan İran, Suudi Arabistan ve Rusya için olumsuz sonuçlar doğurdu.

Rusya, 2015 yılında Suriye'deki IŞİD mevzilerine hava saldırıları düzenleyerek ve Esad'ın muhaliflerini hedef alarak çatışmaya dahil oldu. Rus hava saldırılarının temel amaçları, Rusya'nın müttefiki olan Suriye rejimini korumak, Rusya'nın askeri ve diplomatik yeteneklerini rakip Türkiye'ye göstermek ve onlarca yıldır orada bulunan ve Akdeniz'e erişim sağlayan Tartus'taki Rus askeri üssüne erişimi sürdürmekti. 2016 yılında Rus Hava Kuvvetleri bir geri çekilme başlattı. [16]

Trump'ın 2017'de iktidara gelmesiyle birlikte, başlangıçta Suriye meselesine müdahil olmaktan kaçınmayı planlayan Beyaz Saray, kimyasal silah kullanıldığı iddialarını öne sürerek Suriye hava üssüne füze saldırıları düzenledi ve çatışmaya ilk doğrudan müdahalesini gerçekleştirdi. Gündemi, esas olarak İran'ı izole ederken bölgede Suudi Arabistan ve İsrail'i kayırmaya dayanıyordu. İran, yönetim için önemli bir odak noktasıydı. 2017 Ulusal Güvenlik Stratejisi, İran'ı on yedi kez vurguladı ve ABD'ye düşman herhangi bir gücün bölgede hakimiyet kurmasını engellemenin hayati bir öncelik olduğunu vurguladı. Bu, Tahran'a açık bir göndermeydi. Ancak yönetim, Mayıs 2018'de Ortak Kapsamlı Eylem Planı'ndan (KOEP) çekilmesinin ardından pratik bir politika formüle etmekte zorluklarla karşılaştı. Trump, anlaşmayı yüksek sesle eleştirerek, İran dış politikasının bölgesel hegemonik emelleri ve Hizbullah gibi radikal gruplara verdiği destek gibi diğer endişe verici yönlerini ele almadığını iddia etti.

Bu dönemde, Tahran'ı varlığına tehdit olarak algılayan İsrail, en yakın müttefiki Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkilerinde önemli bir iyileşme kaydetti. Trump'ın ABD büyükelçiliğini Tel Aviv'den Kudüs'e taşıması ve Washington'daki Filistin diplomatik misyonunun kapatılacağını duyurması dikkat çekici adımlardı. Ayrıca, yönetim Birleşmiş Milletler Filistinli Mülteciler için Yardım ve Çalışma Ajansı'na (UNRWA) sağlanan tüm fonları kesti ve mülteci statüsü verilen Filistinlilerin sayısını önemli ölçüde azaltma niyetini dile getirdi. Öte yandan, Türkiye ve Mısır ile ilişkiler gerginleşti. Trump yönetimi, Kahire'nin Kuzey Kore'ye silah satışlarındaki rolü konusunda ciddi endişelerini dile getirerek, belirli fonları geçici olarak askıya aldı ve sonunda serbest bıraktı.

Dahası, Trump'ın Erdoğan ile yaşadığı çatışma uygunsuz bir zamanda ortaya çıktı. Türkiye Suriye'de önemli bir nüfuza sahipti ve ABD ordusu, IŞİD'e karşı hava saldırıları düzenlemek için İncirlik Hava Üssü'ne güveniyordu. Ayrıca, yönetim Suriye iç savaşı konusunda tutarlı bir strateji geliştirmede zorluklarla karşı karşıyaydı. [17] Ayrıca, bu döneme damgasını vuran ve Amerikan dış politikasında değişikliğe yol açan iki gelişmenin, Amerika'nın bölgedeki petrol kaynaklarına olan bağımlılığının ortadan kalkması ve Çin ile Kuzey Kore'nin yeni tehditler olarak ortaya çıkması olduğu unutulmamalıdır.

Biden'ın 2021'de göreve başlamasının hemen ardından, Rusya ile Ukrayna arasındaki Kırım gerginliği tırmandı. Kırım'ın kontrolü Rusya için önemliydi ve Moskova'ya, Rusya'nın Karadeniz Filosu'na ev sahipliği yapan Sivastopol'daki deniz üssüne sürekli erişim sağlıyordu. Ardından, Ukrayna'nın 2021 Brüksel Zirvesi'nden sonra potansiyel olarak NATO üyesi olabileceğinin duyurulması, Rusya'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı işgal etmesine yol açtı. Buna karşılık Biden, Ukrayna'ya 40 milyar dolarlık bir yardım paketini onaylayan 2022 Ukrayna Demokrasi Savunma Kredilendirme ve Kiralama Yasası'nı imzaladı.

Amerika Birleşik Devletleri, giderek zorlaşan Rusya-Çin ortaklığından özellikle endişe duymaktadır. Savaşın başlangıcından bu yana, Çin ve Rusya'nın Batı'yı dışlayarak kendi liderliklerini yürüttükleri BRICS ve Şanghay İşbirliği Örgütü'nü destekleme çabalarını yoğunlaştırmaları bu endişeyi daha da artırmıştır. Bu gruplar, Batı sonrası çok taraflı küresel düzen vizyonlarının temel yapı taşlarıdır. Altı ülke - Arjantin, Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri - geçen hafta Johannesburg'da düzenlenen ve Putin'in katılımı olmadan gerçekleştirilen BRICS zirvesinde duyurulduğu üzere 2024'te BRICS'e katılacak; on dokuz ülke üyelik başvurusunda bulundu. Bazı olası üyeler ve başvuranların Amerika Birleşik Devletleri ile yakın bağları bulunmaktadır ve BRICS'e katılmanın bu ilişkiler üzerindeki etkisi henüz belirsizliğini korumaktadır.

Ukrayna ve Rusya arasındaki çatışma devam ederken, Biden, Trump'ın aksine, Ortadoğu ilişkilerini Obama'nın belirlediği stratejik yörünge doğrultusunda yeniden inşa etmeye çalıştı. Trump'ın bu kararı, Kapsamlı Ortak Eylem Planı'ndan (OKEP) vazgeçilmesine yol açtı. Aynı zamanda, İran ile artan gerilimin ortasında, ABD, bölgedeki başlıca müttefiki İsrail'i destekleme taahhüdünü yineledi.

Biden, iki yıllık bir aradan sonra Filistinlilere yönelik ABD yardımlarını yeniden başlattı. Mart 2022'deki Negev Zirvesi sırasında Trump, ABD'nin Filistinlilerle ilişkilerini kesti ve müzakereli iki devletli çözüme desteğini yineledi. Ancak Hamas'ın Ekim 2023'te İsrail'e düzenlediği sürpriz saldırı, bölgeyi şoke ederek 1.200'den fazla İsraillinin ölümüne ve iki yüzden fazla kişinin rehin alınmasına yol açtı.

Kara harekâtının giderek artan ölçeği, daha geniş bir bölgesel çatışmanın potansiyeline işaret ediyor. İşgal, Gazze Şeridi'nin güneyine doğru ilerledikçe, çeşitli İslamcı grupların halihazırda bulunduğu Mısır sınırında milyonlarca Filistinli mahsur kalabilir. Çatışmanın genişleme potansiyeli göz önüne alındığında, bir diğer senaryo da Batı Şeria'da yaşayan yaklaşık üç milyon Filistinlinin, halihazırda dünyanın ikinci büyük mülteci akını merkezi olan ve hem Ürdün hem de Suudi Arabistan için risk oluşturan Ürdün'e taşınması olabilir.

İsrail, kendisini İran destekli çeşitli milislerle birden fazla cephede savaşırken de bulabilir. Kuzeybatı Yemen'deki Husilerin tehditlerinin yanı sıra Suriye ve Hamas, Hizbullah, Filistin İslami Cihadı (PIJ) ve Halk Direniş Komiteleri (PRC) gibi İran destekli oluşumların olası eylemleriyle de karşı karşıya. Husilerin Eilat'ı hedef alması, İsrail'in Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz üzerinden geçen ticaret yollarını engellemeyi amaçlıyor. Bu durum, G20 zirvesinde Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi'ne karşı bir gündem olarak sunulan Hindistan, Orta Doğu ve Avrupa'yı birbirine bağlayan ekonomik koridoru kısıtlayarak yalnızca İsrail için değil, aynı zamanda ABD için de bir tehdit oluşturuyor.

İran destekli Husilerin saldırılarını sürdürmesi, ABD'nin Hürmüz Boğazı'nı tehdit etmesine yol açabilir. ABD uçak gemisi saldırı grupları, Doğu Akdeniz'den İsrail'e daha yakın yerlere konuşlandırıldı ve Hürmüz Boğazı'na yakın bir konumda bulunuyor.

İsrail, dünyanın en büyük yirmi beş gaz rezervinden biri olan İsrail sularındaki Tamar ve Leviathan gaz sahalarını keşfederek bölgede önemli bir nüfuz elde etti. 2019'dan itibaren İsrail tükettiğinden daha fazla gaz üretecek. Bu, onu yabancı gaza daha az bağımlı hale getirecek ve önemli bir doğal gaz ihracatçısı olma şansı verecek. İsrail, Güney Kıbrıs, Yunanistan ve İtalya üzerinden geçmesi planlanan Doğu Akdeniz projesi sayesinde İsrail, doğal gaz ihracatında dünyanın en büyük on beş ülkesinden biri olma potansiyeline sahip. Ancak Hizbullah'ın olası saldırıları, İsrail'in açık deniz gaz sahalarını tehdit edebilir. Alternatif olarak, Hizbullah çatışmaya dahil olursa, çatışma çok daha büyük bir bölgesel savaşa dönüşebilir. Çatışma tam ölçekli bir savaşa dönüşürse, Azerbaycan, Ermenistan'daki güç boşluğundan yararlanarak Sünik bölgesini ele geçirebilir. İran ise jeopolitik dinamikleri çok dikkatli yönetmek zorunda kalacak. [18] ABD'nin Sovyetler Birliği'ni küresel olarak kontrol altına alma politikası, artık Rusya'yı Avrupa, Karadeniz, Güney Kafkasya ve Doğu Akdeniz'de kontrol altına almaya dönüşmüştür. Aynı şekilde, ABD'nin Tayvan meselesi konusunda da Çin ile oldukça meşgul olduğu unutulmamalıdır.

Bu sorunlar ışığında, Orta Doğu her zaman sömürü ve saldırıya açık bir bölge olmuştur. Stratejik konumu ve bol doğal kaynakları nedeniyle, hem yurt içinde hem de yurt dışında liderlerin hırslarının odak noktası olmaya devam edecektir. Bilim insanlarının, şairlerin, sanatçıların, mimarların, filozofların ve peygamberlerin doğum yeri olmasına rağmen, Orta Doğu insan medeniyetinin beşiği olarak anılmaktadır. Bu medeniyetin mezarı olmayacağı yönünde ortak bir umut vardır. [19]

[1] (Bolan, 2021)

[2] (İlişkiler, sd)

[3] (Sela, Ortadoğu'nun Sürekli Siyasi Ansiklopedisi, 2002)

[4] (Cleveland, 2004)

[5] Aynı yerde

[6] Aynı yerde

[7] Aynı yerde

[8] (Sela, 2002)

[9] (Cleveland, 2004)

[10] (Goldschmidt Jr., 2015)

[11] (Goldschmidt Jr., 2015)

[12] Aynı yerde.

[13] Aynı yerde

[14] Fang, Q. ve Lu, X. (2021). ABD'nin Orta Doğu Stratejisinin Dönüşümü: 2011 Sonrası Gerileme . Sosyal Bilimler, Eğitim ve Beşeri Bilimler Araştırmalarındaki Gelişmeler . https://doi.org/10.2991/assehr.k.211020.234 . Pg-656

[15] Arap Baharı'nın Suriye'de bir iç savaşa dönüşmesinin nedenleri ve Suriye'de devam eden iç savaş, başlı başına ele alınması gereken ayrı bir konudur. Bu konu, ayrı bir bölümde ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

[16] Mayeur-Jaouen, C., Dupont, A., Verdeil, C. (2011). Le Moyen-Orient'in metinleri: 19e - 20e asır. Fransa: Armand Colin. sayfa -476

[17] Thompson, JJ (2018). Trump'ın Orta Doğu politikası. Güvenlik Politikasında CSS Analizleri , 233. https://doi.org/10.3929/ethz-b-000292962

[18] RealLifeLore. (2023, 9 Aralık). ABD ve İran İsrail Üzerinden Nasıl Kavgaya Hazırlanıyor? [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=PzSRMzb_2 (RealLifeLore, 2023)jE

[19] (Goldschmidt Jr., 2015)

Referanslar:

Bolan, DC (2021). 11 Eylül'den Yirmi Yıl Sonra: ABD'nin Orta Doğu Politikası Üzerindeki Etkileri. Carlisle, PA: ABD Kara Harp Okulu Yayınları.

Catherine Mayeur-Jaouen, Anne-Laure Dupont, Chantal Verdeil. (2011). Le Moyen-Orient, 19. - 20. yüzyıl metinlerinden. Fransa: Armand Colin.

Cleveland, WL (2004). 2. Dünya Savaşı'nın Sonundan 1970'lere Bağımsız Ortadoğu. WL Cleveland, Modern Ortadoğu Tarihi (s. 303-308). Westview Press.

Goldschmidt Jr., A. (2015). Ortadoğu'nun Kısa Tarihi. Routledge. Erişim tarihi: 1 Mart 2024

Qifeng Fang, Xiaocheng Lu. (2021). ABD'nin Orta Doğu stratejisinin dönüşümü: 2011 sonrası gerileme . Sosyal Bilimler, Eğitim ve Beşeri Bilimler Araştırmalarındaki Gelişmeler , 656-657.

RealLifeLore. (2023, 9 Aralık). ABD ve İran İsrail Üzerinden Nasıl Kavgaya Hazırlanıyor ? YouTube'dan alınmıştır: https://www.youtube.com/watch?v=PzSRMzb_2jE

İlişkiler, M. i. (nd). Önemli Tarihler: 1921-1936 . Tarihçi Ofisi'nden alınmıştır: https://history.state.gov/milestones/1921-1936/red-line

Sela, A. (Ed.). (2002). Ortadoğu'nun Süreklilik Siyasi Ansiklopedisi. Süreklilik. Erişim tarihi: 27 Aralık 2023

Thompson, J. (2018). Trump'ın Orta Doğu Politikası. Güvenlik Politikasında CSS Analizleri , 1-4.

Voll, JO (1980). Arthur Goldschmidt Jr. Orta Doğu'nun Kısa Tarihi. Boulder, Col.: Westview Press, 1979. 410 sayfa, kaynakça, sözlük, dizin. Makale. Orta Doğu Çalışmaları Derneği Bülteni, 14 (1), 66-68. Erişim tarihi: 13 Mart 2024, kaynak: https://cambridge.org/core/journals/review-of-middle-east-studies/article/div-classtitlegoldschmidtarthurjra-concise-history-of-the-middle-east-boulder-col-westview-press-1979-410-pp-bibliography-glossary-index-paperdiv/59260ed8eda03407baf94aea604ff0c9